Systeemtherapie

Het sociaal systeem kun je vergelijken met een fietswiel. De velg, de buitenband en de spaken vormen samen een geheel en kunnen niet buiten elkaar. Wanneer in een deel van het wiel haperingen optreden, heeft dit waarschijnlijk ook gevolgen voor de andere onderdelen. Ook menselijke systemen hangen op die manier samen. Als een kind bijvoorbeeld het ouderlijk gezin verlaat, kan dit ook voor ouders, broers en zussen verschuivingen teweegbrengen.

Voor de meeste mensen is het gezin van herkomst het eerste belangrijke sociale systeem. Met onze ouders, broers en zussen hebben we een belangrijke band. Soms ook met grootouders of andere familie. De manier waarop we onze relaties beleven en hoe we met problemen omgaan heeft vaak veel te maken met het model dat we met onze opvoeding meekregen. Of we er ons nu tegen afzetten of het hebben overgenomen.

Later staat het eigen gezin meer op de voorgrond: de eigen partner en eventuele kinderen spelen een grote rol in ons leven. Ieder gezin heeft zijn eigen problemen afhankelijk van de fase waarin het zich bevindt. Dit is een normaal proces die een gezin doorloopt, zo heeft een gezin met jonge kinderen andere zorgen als een gezin met pubers. Bij het ene gezin loopt dit hele proces zonder al te grote problemen, bij het andere gezin verloopt een bepaalde fase moeizaam. Het werk en de vriendenkring zijn andere belangrijke plaatsen waar we mensen ontmoeten en relaties onderhouden.

Of er nu gewerkt wordt met paren, gezinnen, groepen of individuen, een systeemtherapeut zal bij iedere hulpvraag altijd stilstaan bij het sociale systeem. In overleg worden belangrijke betrokkenen uitgenodigd. Dit zijn vaak gezinsleden, zoals de partner, ouder(s), broers en zusjes, maar het kan ook gaan om grootouders, vrienden, collega's, leerkrachten, andere hulpverleners en dergelijke. Een systeemtherapeut richt zich zowel op de aangemelde problemen als op de relaties en interactiepatronen. Tijdens de behandeling ligt de nadruk op de kwaliteiten van het sociale systeem en niet op het zoeken naar oorzaken van de problemen. Dit voorkomt een 'verlammend' schuld- of schaamtegevoel en versterkt het vertrouwen in eigen kunnen.

Samen wordt er gekeken worden naar mogelijkheden voor verandering en oplossingen. Een behandeling staat of valt altijd met een goede samenwerking tussen de systeemtherapeut en de cliënt. Er wordt in de gesprekken vaak gefocust op de manier waarop mensen met elkaar omgaan en communiceren, maar dus ook op de mogelijke invloed van omgevingsfactoren als school, werk, buurt, religie en cultuur. Vaak is ook sprake van patronen die zich door de generaties heen kunnen herhalen. Samen wordt onderzocht waar klachten of problemen mee te maken hebben en wie er bij de therapie kan worden betrokken om bij te dragen aan veranderingen. Naast wat er niet goed gaat, wordt aandacht besteed aan de positieve, krachtige kanten van de relatie of het gezin.

In de gesprekken kan de nadruk liggen op het veranderen van de omgang met elkaar of op het veranderen van de manier waarop tegen het probleem wordt aangekeken. De aandacht gaat vaak naar hoe men met elkaar omgaat, hoe de communicatie verloopt, hoe de rollen binnen een gezin zijn, hoe de machtsverhoudingen zijn, welke patronen er zijn, hoe de gezinsstructuur is, hoe bepaalde problemen in stand gehouden worden, de tegenstrijdige wensen en verlangens die er kunnen zijn, wat de sterke kanten zijn, hoe het probleem oplossend vermogen is, etc.

Als er een samenhang is tussen klachten/problemen en de wisselwerking tussen mensen in een sociaal systeem, kan systeemtherapie een goede behandelmethode zijn. Soms liggen de problemen vooral in de relationele sfeer, tussen partners hetzij tussen ouder(s) en kind(eren). Soms zijn de problemen meer individueel van aard en is individuele systeemtherapie gewenst. Systeemtherapie hoeft dus niet per se te betekenen dat het systeem letterlijk aanwezig is tijdens de gesprekken. Ook individuele gesprekken zijn zeer goed mogelijk.